Соңғы жылдары әлемдік деңгейде балалар мен жасөспірімдер арасындағы суицид мәселесі алаңдатарлық сипат алды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) 2024 жылғы есебіне сәйкес, 15–19 жас аралығындағы жасөспірімдер өлімінің екінші себебі – өз-өзіне қол жұмсау. 

(Сурет: baq.kz)

Бұл үрдіс Қазақстанды да айналып өткен жоқ. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің ресми дерегі бойынша, 2023 жылы елде 300-ге жуық жасөспірім өз өміріне қауіп төндірген, оның 70%-ында негізгі себеп ретінде отбасылық түсініспеушілік пен психологиялық қысым анықталған.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы балалар мен жастар арасындағы суицидтік мінез-құлықтың көбеюі туралы ерекше тоқталып: «Әр баланың өмірі – мемлекет үшін баға жетпес құндылық. Сондықтан бізге қоғамдағы психологиялық сауаттылық пен қолдау мәдениетін күшейту қажет», – деген еді. Бұл сөз бүгінгі жағдайдың маңызын айқын көрсетеді.

Бүгінде баланың психикасына әсер ететін негізгі факторлардың бірі – әлеуметтік қысым мен ақпараттық кеңістік. Әлеуметтік желілерде жалған идеалдар мен «жетістік культі» қалыптасып, көптеген жасөспірім өз өмірін басқалармен салыстыра бастайды. Өзін жеткіліксіз, бағаланбаған сезіну – суицидтік ойдың алғашқы қадамы. Ал отбасында эмоционалды байланыс әлсіз болса, бала ішкі күйзелісін айта алмай, жалғыз қалады.

Соңғы жылдары елімізде балалар мен жастардың психикалық саулығын қорғауға бағытталған шаралар күшейтілді. 2024 жылы ҚР Оқу-ағарту министрлігі мектептерде «Психологиялық қауіпсіз орта» жобасын енгізді. Бұл бағдарлама аясында әр мектепте сенім кабинеттері ашылып, оқушыларға арналған анонимді онлайн-психологиялық чаттар іске қосылды. Қазірдің өзінде 200 мыңнан астам бала осындай онлайн кеңестерге жүгінген, олардың басым бөлігі эмоционалды күйзеліс, жалғыздық және ата-анамен қарым-қатынас мәселелерін көтерген.

Сондай-ақ, Білім және ғылым министрлігінің тапсырысымен жасалған зерттеулер көрсеткендей, мектептердегі буллинг фактілері 2022 жылмен салыстырғанда 12%-ға азайған. Бұл — педагогтар мен психологтардың бірлескен жұмысының нәтижесі. Бұған қоса, 2025 жылға дейін барлық өңірлерде «Балалар мен жасөспірімдердің психологиялық денсаулық орталықтары» желісін кеңейту жоспарланып отыр. Бұл орталықтарда балалар мен ата-аналарға тегін психологиялық көмек көрсетіледі.

Қазіргі таңда жоғары оқу орындары да бұл бағытта белсенді жұмыс істеп келеді. Университеттерде студенттерге арналған «Well-being Center» немесе «Student Support Office» орталықтары ашылып, жастарға стресспен күресу, уайым мен күйзелісті жеңу дағдыларын үйрететін тренингтер тұрақты түрде өткізіледі. 2024 жылы осындай жобаларға 80 мыңнан астам студент қатысқан. Бұл – қоғамның психологиялық мәдениеті біртіндеп қалыптасып келе жатқанының айғағы.

Психологтар атап өткендей, баланың мінезіндегі кез келген өзгеріс – көмекке шақыру сигналы. Мұндай белгілерге тұйықтық, ұйқы мен тәбеттің бұзылуы, оқуға қызығушылықтың төмендеуі, өз-өзін кінәлау немесе жалғыздық сезімі жатады. Осындай жағдайда ата-ана мен мұғалім бірінші кезекте баламен ашық сөйлесіп, оны тыңдай білуі қажет. Себебі бала үшін ең маңыздысы – түсіністік пен қолдау сезіну.

Қазір қоғамда психологиялық көмекке жүгінуді қалыпты құбылыс ретінде қабылдайтын көзқарас қалыптасып келеді. Бұл – үлкен ілгерілеу. Себебі бұрынғыдай «психологқа бару – әлсіздік» деген ұғым біртіндеп жойылып жатыр. Енді ата-аналар баласының психикалық саулығына да физикалық денсаулығы секілді көңіл бөле бастады.

Бала мен жасөспірімнің өмірі – ұлттың болашағы. Олардың өмірлік қиындықтарға төтеп беру қабілетін дамыту – қоғамның стратегиялық міндеті. Біз әр баланың өмірін қорғау арқылы тұтас ұлттың болашағын қорғаймыз. Суицидтің алдын алу — тек медициналық немесе педагогикалық емес, бұл адамгершілік миссия.

Қай заманда да үміт өмірден күшті. Егер әр бала өзінің бағалы екенін, сүйікті екенін, қажет екенін сезінсе — онда ол өмір үшін күреседі. Бізге керегі – дәл осы сенімді ояту. Себебі баланың өмірін сақтап қалу – тек бір отбасының емес, тұтас елдің абыройы.

Mezgil.kz