10–11 желтоқсан аралығында Астанаға Иран Ислам Республикасының Президенті Масуд Пезешкианның ресми сапары – соңғы жылдары қарқын алған Қазақ-Иран ынтымақтастығының жаңа деңгейге көтерілгенін айқын көрсететін маңызды оқиға.

(Суреттер: gov.kz, iran.ru сайттарына алынды)

Бұл сапар – халықаралық жағдай күрделеніп, әлемдік экономика жаңа баланс іздеп жатқан кезеңде екі елдің сауда, транзит және өндірістік серіктестікті тереңдетуге деген нақты ниетін айқындайды.

Екі тарап та соңғы жылдары сауда динамикасының айтарлықтай өскенін, ал қазіргі геосаяси шектеулер жағдайында Қазақстан мен Иран арасындағы экономикалық байланыстардың жаңа мүмкіндіктер ашып отырғанын атап өтті.

Қазақ-Иран серіктестігінің өзегінде ең алдымен аграрлық бағыт тұр. Қазақстан Иран үшін сенімді әрі тұрақты жеткізушілердің біріне айналды: бидай, арпа, майлы дақылдар, ет және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдері Иран нарығында жоғары сұранысқа ие.

2024 жылы екі ел арасындағы аграрлық сауда $220,1 млн-ды құраса, 2025 жылдың алғашқы төрт айында-ақ экспорт көлемі $151,1 млн-ға жетіп, өсімнің айқын серпінін көрсетті. Қазақстан енді жыл сайын Иранға 2 млн тонна бидай мен 1 млн тонна арпа экспорттауды жоспарлап отыр. Бұл көрсеткіштер Иранның азық-түлік қауіпсіздігі үшін стратегиялық маңызы бар ұзақ мерзімді серіктестіктің қалыптасқанын аңғартады. Сонымен бірге екі ел шикізат сатумен шектелмей, қайта өңдеу саласындағы бірлескен өндірістерге – майлы дақылдарды өңдеу, ет комбинаттары, ауыл шаруашылығы техникасын құрастыру сияқты жобаларға бет бұрып отыр. Бұрын іске асқан ортақ жобалар өз тиімділігін дәлелдегендіктен, тараптар жаңа бағыттарды да сеніммен қарастыруда.

Қазақстан мен Иранды байланыстыратын тағы бір шешуші фактор – логистика. География бұл екі елге табиғи артықшылық беріп отыр: Каспий теңізі арқылы ең қысқа бағыт, Иран арқылы Парсы шығанағына және Үнді мұхитына шығу, ал Қазақстан арқылы Орталық Азия мен Еуразия нарықтарына жол ашылады.

Осы артықшылықтарды тиімді пайдалану үшін порт инфрақұрылымын жаңғырту, теміржол желілерін дамыту, транзиттік тасымалдарды жеделдету мәселелері талқылануда. Егер бұл жоспарлар жүзеге асса, Қазақстан–Иран бағыты Еуразияның жаңа «сауда күретамырына» айналуы мүмкін. Бұл тек екі елге ғана емес, бүкіл аймаққа әсер ететін стратегиялық өзгеріс болмақ.

2025 жылы ғана екі мемлекет арасында 10 коммерциялық келісімге қол қойылып, жалпы сомасы $92,8 млн болатын келісімдер жүзеге аса бастады. Қазақстан Иран нарығына 75 түрлі тауар жеткізуге дайын екенін жариялаған болса, Иран да өз өнімдерін Қазақстанға экспорттауға белсенді қызығушылық танытып отыр. Екі елдің бизнес өкілдері арасындағы байланыс жиілеп, сауда миссиялары мен көрме алмасу дәстүрге айналды. Бұл — мемлекетаралық серіктестіктің жеке сектор деңгейінде де орнығып келе жатқанын білдіреді.

Қазіргі кезеңнің ең өзекті тұсы – әлемдік логистикалық картаның қайта құрылып жатқаны. Санкциялар, шектеулер және геосаяси тұрақсыздық жағдайында елдер сенімді, қауіпсіз және ұзақ мерзімді бағыттар іздеуге мәжбүр. Дәл осы тұста Қазақстан мен Иран бір-біріне тек серіктес емес, стратегиялық тірек бола алатынын көрсетті. Саудадан бастап транзитке, бірлескен өндірістен бастап азық-түлік қауіпсіздігіне дейінгі бағыттардың барлығы екі елді тығыз байланыстырып келеді. Пезешкианның Астана сапары сол байланыстарды одан әрі тереңдетіп, жаңа жобалармен толықтыруға жол ашады.

Қорытындылай айтқанда, Қазақстан–Иран қарым-қатынасы қазіргі таңда жай дипломатиялық байланыс емес — Еуразия кеңістігіндегі жаңа экономикалық архитектураның іргетасы. Бұл серіктестіктің әлеуеті енді ғана ашылып келеді, ал алдағы жылдары оның аймақтық маңыздылығы бұрынғыдан да арта түсері сөзсіз.

Mezgil.kz