Алматы соңғы жылдары тек мәдени орталық немесе қарбалас мегаполис ретінде ғана емес, жаңа цифрлық дәуірге аяқ басқан, технология мен инновацияны күнделікті өмірге батыл енгізіп жатқан қала ретінде қалыптасып келеді.

(Сурет: Досбол Атажан/Kazinform)

Жергілікті билік те, IT қауымдастық та, бизнес те Алматыны болашақтың қауіпсіз әрі ашық қаласы ретінде қайта құруға талпынып отыр. Бұл үрдістің негізінде – цифрландыру, инновациялық шешімдер, қала қауіпсіздігін жаңа деңгейге шығаруға бағытталған жобалар жатыр. Алматы әкімдігі құрған Цифрландыру басқармасының ресми мәліметінше, қала «Smart City Almaty» тұжырымдамасы аясында қоғамдық қызметтерді автоматтандыру, транспорт жүйесін оңтайландыру, қауіпсіздік инфрақұрылымын цифрлық ортаға көшіру және урбанистік жоспарлауды деректер негізінде жүргізу бағыттарын белсенді дамытып келеді. Мемлекеттік қызметтерді онлайн форматқа өткізу арқылы бюрократиялық кедергілер қысқарып, қала тұрғындарына қызмет көрсетудің жылдамдығы айтарлықтай артқанын байқауға болады.

2025 жылы Алматыда үлкен стратегиялық жоба – «қаланың цифрлық егізі» жарияланды. Бұл жоба, ресми мәліметтерге сүйенсек, 2026 жылдың соңында толық дайын болады деп жоспарланып отыр. «Цифрлық егіз» – қаланың ауқымды виртуалды моделі. Онда көше қозғалысы, инженерлік желілер, ауа сапасы, құрылыс динамикасы және тіпті төтенше жағдайлар сценарийлері нақты уақыт режимінде көрсетіліп отырады. Цифрландыру басқармасының мамандары бұл жүйені «Алматыны басқарудың болашақ тілі» деп сипаттайды. Себебі ол арқылы әкімдік кез келген аймақтың болашақтағы жағдайын алдын ала болжай алады: қай ауданда кептеліс көбейеді, қай жерде инженерлік желілерге ауырлық түседі, қандай аумақта құрылыс қарқынын бәсеңдету қажет – барлығы деректермен дәлелденеді. Мұндай модель Сингапур, Барселона, Шэньчжэнь тәрізді қалаларда қазірдің өзінде қолданылып келеді, ал Алматы – Орталық Азияда алғашқы болып енгізушілердің бірі.

Бұл бастамалардың бәріне қарасақ, мегаполис тек технология енгізіп қоймай, оның қоғамға әсерін, тұрғындардың күнделікті өміріне тигізер оң ықпалын ескеріп отырғаны байқалады. Алматы өзін жаңа ғасырдың қаласы ретінде көрсетуді мақсат етеді: инфрақұрылымы нақты есепке негізделген, шешімдері ғылыми талдаумен бекітілген, қауіпсіздігі цифрлық бақылаумен күшейтілген шаһар. Инновацияны енгізудің артында қаланың тынысын, оның ішкі ырғағын, адамдардың қозғалысын түсінуге деген талпыныс бар. Бұл – бұрынғыдай тек әкімдік деңгейіндегі жоспар емес, бұл – үлкен қаланың өз-өзін сезіну, жаңаша ойлау, жаңа мүмкіндіктерге бейімделу кезеңі.

Дегенмен, цифрландыру тек ыңғайлылық емес, ол – ең алдымен қауіпсіздік. Бұл бағыт Алматыда ерекше басымдыққа ие. Қала әкімдігі мен құқық қорғау органдарының дерегіне сәйкес, білім беру мекемелерінде, балабақшалар мен ауруханаларда 54 мыңнан астам камера орнатылған, оның ішінде 2200-ден астамы бет-әлпетті тану технологиясымен жабдықталған. Бұл жүйелердің барлығы қалалық жедел басқару орталығымен біріккен, бейнеақпарат 24/7 талданып отырады. Қауіпсіздік саласының сарапшылары мұны «қоғамдық бақылаудың жаңа мәдениеті» деп атайды. Себебі камераның өзі емес, оның артында тұрған аналитикалық жүйелер – күмәнді әрекеттерді, қауіпті жағдайларды, тіпті бала қауіпсіздігіне қатысты тәуекелдерді автоматты түрде анықтай алады.

Алматының қауіпсіздік жүйесіндегі ең танымал элементтердің бірі – Sergek. Қала бойынша 1641 аппараттық кешен жұмыс істеп тұр. Жол-көлік оқиғаларының статистикасы да осы технологияның тиімділігін көрсетеді: Алматы қалалық Полиция департаментінің ресми есебінде Sergek жүйесі енгізілген жол учаскелерінде апат көрсеткіші 20–40% аралығында төмендегені жазылған. Бұл – тек камера емес, бұл – жол қозғалысының бүкіл логикасын өзгерткен жүйе. Қарапайым жүргізуші үшін де, жаяу жүргінші үшін де қауіпсіздік сезімі күшейді. Тіпті бұл жүйе адамдардың көлік жүргізу мәдениетін қайта қалыптастыра бастады деуге болады: айыппұлдан қорыққаннан емес, тәртіп пен жауапкершіліктің цифрлық деңгейге көтерілгенін сезінгендіктен.

Инновация мен қорғаныс саласы арасындағы байланыс та Алматыда айқын сезіледі. Digital Almaty 2025 форумында Қорғаныс министрлігі алғаш рет заманауи әскери-техникалық цифрлық жобаларды таныстырды. Форумға қатысқан сарапшы, халықаралық қауіпсіздік бойынша кеңесші Талғат Әбдіразақов: «Қорғаныс саласы цифрландыруға ең баяу бейімделетін салалардың бірі деп саналып келді. Бірақ Алматыда бұл процесс басқалардан бұрын басталып кетті. Қауіпсіздік пен цифрландыруды қатар қою – бұл тек технология емес, мемлекеттік тәуелсіздіктің жаңа формасы», – деп пікір білдірді. Оның айтуынша, болашақта деректер қауіпсіздігі, киберқорғаныс, стратегиялық инфрақұрылымдарды цифрлық бақылау – ұлттық қауіпсіздіктің бөлінбес бөлігіне айналады.

Мамандардың арасында цифрландыруға күмәнмен қарайтындар да бар. Адам құқықтары жөніндегі кей сарапшылар бет-әлпетті тану жүйесінің кең таралуы жеке өмірге қол сұғушылық қатерін арттыруы мүмкін екенін ескертеді. Цифрлық құқықтар бойынша зерттеуші Аида Мұхамедғалиева бұл мәселеге қатысты: «Технология адамның қауіпсіздігі үшін жасалады. Бірақ ол бақылаудың құралына айналып кетпеуі керек. Тұрғындардың деректерін сақтау, қорғау, ашықтық – цифрландыру саясатының негізгі талабы болуы тиіс», – дейді. Бұл пікірді көптеген халықаралық сарапшылар да қолдайды. Әсіресе «цифрлық егіз» сияқты күрделі жүйелерде деректерді басқару мүлдем жаңа жауапкершілік деңгейін талап етеді.

Алматыдағы цифрландырудың тағы бір қыры – инновациялық бизнес экожүйесінің қалыптасуы. «Алатау» инновациялық технопаркі, IT-стартаптар хабы, халықаралық акселерация орталықтары бүгінде жүздеген жас маманға мүмкіндік беріп отыр. Digital Almaty форумында шетелдік сарапшылар Қазақстанды Орталық Азиядағы ең қарқынды дамып келе жатқан IT-хабтардың бірі деп бағалады. Осы экожүйенің арқасында қаланың өзінде 5G, ақылды көше шамдары, интеллектуалды көлік жүйелері, онлайн-медицина сияқты бағыттар тәжірибе ретінде енгізілуде.

Бірақ қаладағы кез келген инновациялық қозғалыстың орталығында — адам. Алматының цифрландыру бағдарламасы қанша жетілдірілгенімен, егер тұрғындардың өмір сапасы жақсармаса, оның мәні жоқ. Сондықтан сарапшылар әлеуметтік теңсіздіктің тереңдеп кетпеуіне назар аударады. Қалада цифрлық қызметтерге бірдей қол жеткізетін тұрғындар бар ма? Егде жастағы адамдар, аз қамтылған отбасылар цифрлық жүйелерді пайдалана ала ма? Бұл – тек техника емес, бұл – әлеуметтік саясат. Әлемдік тәжірибеде «цифрлық алшақтық» мәселесі әрқашан бірінші орында тұрады. Цифрлық даму барлығына ортақ игілікке айналмаса, оның жарты жолда тоқтап қалу қаупі барын сарапшылар жиі ескертеді.

Алматы үшін цифрландыру — тек технологиялар жиынтығы емес. Бұл — жаңа философия. Қаланың тынысын, логикасын, тіршілігін деректерге негіздеу. Қауіпсіздікті адамдарға зиян келтірмей күшейту. Қызмет көрсету сапасын көтеру. Инновацияны елдің әрбір азаматына пайдалы ету. Қала билігі де, қоғам да, бизнес-топтар да осы бағытта бірге әрекет еткенде ғана Алматы нағыз цифрлық мегаполиске айналады.

Алматы бүгінгі таңда өзінің болашағын саналы түрде қайта жазып жатыр. Тауларға қарап тыныштық іздейтін, ал көшелерінде технологияның жаңа лебін сезетін қалаға айналуда. Цифрландыру мен қауіпсіздік – бір-біріне қарсы емес, қайта бірін бірі толықтыратын ұғымдар екенін Алматы үлгісі анық көрсетуде. Тек осы жолда адам факторы мен қоғамдық сенім бірінші орында тұруы керек. Егер бұл қағидат сақталса, Алматы жаңа дәуірдің ең жарқын, ең қауіпсіз, ең инновациялық қалаларының қатарына күмәнсіз қосылады.

Mezgil.kz